“Early in life, the world divides crudely into those who have had sex and those who haven’t. Later, into those who have known love, and those who haven’t. Later still – at least, if we are lucky (or, on the other hand, unlucky) – it divides into those who have endured grief, and those who haven’t. These divisions are absolute; they are tropics we cross.”
(Julian Barnes – Levels of life)
Zes maanden
Zes maanden. Een half jaar zijn we zonder jou. Al een half jaar. Nog maar een half jaar. Het lijkt een eeuwigheid geleden, die gruwelijke zomer. En tegelijk nog maar pas. Het duurt zo lang, dit verdriet. Dat denk ik, en dan besef ik: dit is voor de rest van mijn leven. Je gaat altijd een lege plek blijven, een lege stoel en een leegte in mijn hart. Op het eerste schoolfeest, bij de eerste stapjes, bij elke verandering in mijn leven.
Elke dag zie ik twee of drie Centric-auto’s op weg naar de crèche van Thomas. Connect.Engage.Succeed, schreeuwen ze me toe. Ik weet dat ze er staan. Ik ben eraan gewend. Toch gaat er geen dag voorbij zonder dat ik erop let. Maar soms kom ik één van die auto’s ook onverwacht tegen, op de parking van de Carrefour of op het rondpunt in onze straat. Dan schrik ik weer even hard als de eerste keer dat ik ze zag. Ik wil de mensen van die auto’s aanspreken, vragen of ze jou gekend hebben. Maar hoe verloopt zo’n conversatie dan verder?
Oudeverjaardag
Oudejaar was hard. Het laatste jaar met jou erin afsluiten. Een nieuw jaar beginnen zonder dat jij er deel van uitmaakt. We kochten ‘schuum van scheten’ in Ieper en ik dacht aan jou. We maakten pudding met koekjes en ik dacht aan jou. Imagine stond op 1 in de 1000 klassiekers en ik dacht aan jou. Ik weende bijna de hele dag. Ik dacht aan je en begon te huilen. Mehdi vroeg ‘ça va’ en ik begon te huilen. Mijn kindjes huilden en ik begon te huilen.
Ik voelde me godverlaten eenzaam in het huisje vol mensen. Slapen lukte niet. Elke keer dat in mijn ogen sloot, werd er een kind wakker. Eén van mij welteverstaan. Dan maar gaan wandelen en het uithuilen. Na slapen the next best thing. Ik werd overvallen door de kracht van mijn eigen tranen. Ze stroomden en bleven maar komen. Tussen de velden zong ik bij gebrek aan koptelefoon zelf de liedjes van je begrafenis. Ik keerde pas terug naar het huisje vol mensen wanneer ik dacht dat de tranen op waren.
(Ik ben blij dat ik het kan, huilen.)
Mijn eerste verjaardag zonder jou was hard. Ik werd wakker en dacht aan het bericht dat ik niet kreeg: iets met ‘lief klein sofietje’ en dat ik een ‘oede doze’ ben. Je zit zo diep in mijn hart dat ik zelf jouw berichtjes kan verzinnen. Op je rouwprentje schreven we dat we je elke dag zouden vinden, in onszelf en in elkaar, en zo is het.
Ik geloof niet dat je nog ergens bent. Niet in de hemel bij je moeder. Niet gereïncarneerd als poes. Niet zwevend als ondode op de wereld. Nergens. Behalve in ons. Daar ben je, elk moment van de dag.
Twee jaar
Straks zijn we twee jaar verder. Straks is Thomas exact even oud als Martha was toen je plots niet meer kon spreken en even later plots maar een halve schedel meer had. En nog later een heel groot litteken, waarvan we hoopten, tegen beter weten in, dat het op een dag de enige herinnering zou blijven aan wat je doorgemaakt had.
Een rouwproces is hard werken. Vallen, opstaan en blijven doorgaan. Je krijgt er weinig tijd voor. Je doet het terwijl je aardappelen schilt, een kindje eten geeft, naar je werk wandelt. Het is onzichtbaar. Wanneer ik aan Mehdi probeer uit te leggen hoe vaak op een dag ik aan jou denk, schrikt hij. Vaak besef ik het zelf niet eens, hoe veel energie jou missen me eigenlijk kost. Totdat ik me in het midden van de dag op de zetel leg en als een blok in een diepe, diepe slaap val.
Mama, ik mis je, elke dag, elk moment van elke dag. Maar mama, ik vind je ook, in mijn broer en in mijn zus en in mezelf, elke dag.
Die 2 laatste paragrafen zijn zo herkenbaar en zo mooi.
Veel sterkte!
Verdriet is zo persoonlijk maar ook zo universeel. Ook voor jou nog steeds veel moed en sterkte bij je rouwproces.
Mooi verwoord.
Bij mij is het randje er na al die jaren al wat af, en het verlies van een schoonmama blijkt -hoe pijnlijk ook- toch niet op hetzelfde verdrietniveau te zitten als van een mama. Maar vanmorgen moest ik wel zwaar slikken toen mijn zoon dikke tranen huilde omdat zijn oma’s morgen niet naar zijn grootouderfeest kunnen komen, en hij dat zo graag wil.
Dan denk ik: ik ook, jongen. En dat mijn allergrootste kwetsbaarheid wat het verlies betreft zich heeft verlegd naar alles dat met mijn kind te maken heeft. Voor mezelf heb ik me erbij neergelegd, lijkt het. Maar voor hem lukt me dat nog lang niet altijd. Veel sterkte, vandaag en alle andere dagen.
Hartverscheurend. Ik las nu ook het volledige verhaal op je blog. Zo oneerlijk voor dat manneke. Hij is nog zo klein om nu al te moeten begrijpen wat verdriet is.
Dikke knuffel x
Sofie,
Als ik je woorden lees en zie en voel wat wij op dit moment meemaken, kan ik niet anders dan besluiten dat verdriet en rouwverwerking de meest persoonlijke en misschien wel eenzaamste zijn van alle emoties. Iedereen geeft er op zo’n (soms radicaal) andere manier uiting aan… Delen biedt troost (voor sommigen), dat wel, maar het is een proces waar je alleen door moet, vind ik. In die zon doet je post me heel erg denken aan mijn absolute lievelingsboek, De eenzaamheid van de priemgetallen.
Blijvende sterkte gewenst…
Het is heel eenzaam. Je deelt je verdriet met al die anderen die je zijn voorgegaan. Ik weet ook dat mijn broer en zus ongeveer hetzelfde voelen als ik. Het helpt om erover te praten, verhalen van anderen te lezen of horen, boeken over rouwverwerking te lezen, maar op het eind van de dag sta je toch weer alleen met al dat verdriet. Er is maar één iemand die dat voelt en dat ben jezelf.
Je beschrijft het zo “goed” dat ik je pijn en je eindeloze verdriet echt voel. Mijn tranen bedwingen is ontzettend moeilijk (maar ik ben aan het werk…).
Ik hoop dat het verdriet snel slijt zonder dat de herinnering aan je mama minder wordt en zonder dat je haar minder gaat “zien” en “tegenkomen” in je broer, je zus en jezelf.
Dag Sofie,
Het was gisteren vijf jaar geleden dat mijn moeder stierf. Van je moeder neem je geen afscheid. Je houdt haar in leven, door er over te praten, door herinneringen op te halen, door haar gedrag te kopiëren en door haar uiteindelijk te worden. Tijd heelt niet alle wonden. Het verlies van je moeder blijft een gapende, vaak etterende blessure. Praten helpt, soms. Schrijven evenzeer. Met het verlies van je moeder ben je nooit klaar, je kan het nooit een plaats geven, en rouwen in fases werkt prima in theorie. De realiteit is een voortdurende kwelling. En daarom maak ik een verhaal. Over hoe ik mijn moeder wil blijven herinneren en in leven houden. Een verhaal dat voor mij goed en aannemelijk is. Mijn opdracht is nu om dit verhaal af te krijgen – al is het maar in mijn hoofd. (Mijn blog gaat niet toevallig vooral hierover).
Sofie, deze boodschap klinkt allicht niet hoopvol, maar weet dat velen steeds naar je verhalen, je verdriet willen luisteren. Dat geldt zeker voor mij.
Hartelijks,
Sigrid
Bedankt voor je mooie reactie. Wat een prachtig Moederboek ben je aan het schrijven.
Sinds ze er niet meer is, herken ik haar zo vaak in mijn broer en mijn zus en in mezelf. In ons alledrie andere stukjes van wie zij was. Dat ze zo verder leeft in ons, biedt veel troost. Maar zoals Lilith vandaag ook schreef: een moeder verliezen is het fundament onder je voeten verliezen. En dat fundament is onvervangbaar.